Wat kunnen we concreet als burger doen om een steentje bij te dragen aan een meer duurzame samenleving? Die vraag gooiden Sociaal Forum Kempen, Vormingplus Kempen en cultuurcentrum De Werft resoluut in de groep op de inspiratiedag ‘Duurzame Kempen, be part of the game’in Geel. Een idealistisch geitenwollensokkenverhaal? “Klinkklare onzin”, zegt Jef Van Eyck van Vormingplus Kempen. “Dat is het goedkoopste argument om niet te moeten deelnemen aan de discussie. Nooit was de nood aan burgerinitiatief zo groot.”
Kempen heeft groot potentieel aan concrete transitieprojecten
Transitie. Het woord klinkt zwaar, ietwat buitenaards en wordt in maatschappelijke debatten te pas en te onpas gebruikt. De organisatoren van de inspiratiedag in het Geelse cultuurcentrum slaagden erin de term te vertalen naar zeer concrete voorbeelden die verrassend dicht bij het leven van alledag staan. “Transitie betekent verandering”, legt Jef Van Eyck uit. “Op weg naar een wereld waarin het goed toeven is. Hoe groot is de levensvreugde van de mensen vandaag?”, gooit Jef een bommetje.
“We stoten op grenzen. Denk maar aan de klimaatproblemen, de grenzen voor economische groei. Dat is niet enkel de verantwoordelijkheid van de vrije markt en de overheid. Het is hoog tijd voor een andere insteek. Minstens zo belangrijk is de derde poot: de commons, wat is van iedereen. Denk maar aan cultuur, taal, de lucht, de content op internet. Daarvoor zijn alle burgers mee verantwoordelijk. Samen kunnen we daadwerkelijk zinvolle dingen realiseren.”
Commons en Cambio
Die commons is momenteel voor veel mensen een ver-van-hun-bed-show. Met de inspiratiedag ondernamen de organisatoren een poging om die dichter bij de burgers te brengen. Met succes. Het initiatief lokte tal van nieuwsgierige mensen naar De Werft. Tijdens een soort van marktje konden bezoekers kennismaken met lokale transitieprojecten. Zoals bijvoorbeeld TransLab K, het project van Vormingplus Kempen dat nationale campagnes rond transitie vertaalt naar de Kempense regio, nieuwe methodieken ontwikkelt en samenwerkingsconcepten en -projecten rond transitie in de Kempen stimuleert en ondersteunt. Denk maar aan Cambio autodelen, Samentuinen, Samenhuizen, de Geefkast waarin je goederen kan deponeren die je niet meer gebruikt, maar waar iemand anders nog iets mee kan doen.
“Het Cambioverhaal interesseert me erg”, zegt deelnemer Jef Schauwaers uit Geel. “We fietsen veel. Als onze kinderen straks het huis uit zijn, gebruiken we onze auto gegarandeerd nog minder dan nu. De kans dat hij dan veel stil staat, is groot. Cambio of Autodelen kan dan een oplossing zijn. Momenteel bestaat het initiatief nog niet in Geel. Maar als hier ooit Cambio komt met de mogelijkheid om ook een fietsdrager op de wagen te delen, dan doe ik onmiddellijk mee.”
Vlakschuurmachine
Druk is het aan de stand van het Repair Café Zuiderkempen. Een booming initiatief. “Het Repair Café wordt momenteel op 175 plaatsen in Vlaanderen georganiseerd”, zegt Peter Van de Velde van de afdeling Zuiderkempen. “We proberen de afvalberg te verkleinen. In plaats van zomaar defecte machines, apparaten of speelgoed weg te gooien, proberen we samen spullen te repareren tijdens onze gratis cafés of bijeenkomsten. Onze reparateurs zijn vrijwilligers uit middenveldorganisaties uit de streek. Een gepensioneerde fietsenmaker van Okra of een naaister van Femma. Ons doel? De kunst van het repareren hebben we wat verleerd. We willen die opnieuw doorgeven aan anderen. Op een laagdrempelige manier, toegankelijk voor elke doelgroep.”
Toon Dupré uit Kasterlee zakte speciaal voor het Repair Café af naar de inspiratiedag. “De schakelaar van mijn vlakschuurmachine is geblokkeerd”, vertelt de man. “Sneu want ik knutsel graag en ben thuis volop een kast aan het maken. Ik kan de machine momenteel niet missen. Op tv hoorde ik over een Repair Café. Ik ben beginnen googelen en kwam in Geel uit.” Voor Toon is het Repair Café, zo zegt hij zelf, een geschenk uit de hemel. “Áls we de schuurmachine hersteld krijgen, hé”, lacht de Kastelnaar. “Ik ben 78 jaar. Een nieuwe machine kopen, heeft weinig zin.”
Musturbering
Het is een misvatting dat transitieprojecten enkel een ecologische invalshoek hebben. “Het is zoveel meer”, legt Peter Van Nuland van Sociaal Forum Kempen uit. “Het gaat ook over inspraak van burgers, de invulling van de ruimtelijke ordening, over welzijn,…Daarom is het zo leuk om deze inspiratiedag in een cultuurcentrum te organiseren. Daar is iedereen welkom. Het is de ideale locatie om aan te tonen dat je transitie kan bekijken vanuit diverse standpunten.”
In hun enthousiasme pakken de bevlogen organisatoren uit met een verrassende term: musturbering. “Het moeten, mee willen zijn omdat iets het nieuwste van het nieuwste is”, verklaart Jef Van Eyck. “Zopas werd met veel bombarie de iPhone 6 gelanceerd. Het toestel kost 990 euro. Best veel geld, toch? Maar zijn alle functies en apps nuttig? We hebben de neiging om die economische dwangmatigheid te volgen. Omdat het moet. Omwille van de sociale (en economische) druk. Tegelijk stellen we vast dat veel mensen reageren op tegen die musturbering; dat ze het moe zijn om te moeten.
Bruto nationaal geluk
In antwoord op de musturbering schieten transitieprojecten uit de grond. Een bekend voorbeeld wereldwijd is Airbnb, een online marktplaats waar mensen een privéslaapplaats kunnen aanbieden of zoeken. “Niet altijd tot tevredenheid van de gevestigde toeristische sector”, weet Jef Van Eyck. “Ik ben verdediger van de vrije markt, maar ben ook fan van corrigeren. Ondanks de retour van het verenigingsleven en het traditionele middenveld, zitten de transitieprojecten in de lift. Er ontstaat een soort van gemeenschapsvorming die mensen opnieuw samenbrengt en doet sleutelen aan een meer duurzame wereld.”
Volgens de organisatoren dus veel argumenten om te zeggen dat transitieprojecten hoopvol zijn. Maar zijn ze ook succesvol? “Het resultaat wordt niet uitgedrukt in geld of statistieken, maar in geluk. Naast het bruto nationaal product, wint het bruto nationaal geluk aan belang. Een mind switch”, vertelt Peter Van Nuland. Wat dat concreet kan inhouden, illustreerden de vier boeiende sprekers. In een korte, krachtige en speelse pitch lichtten ze hun project toe en nodigden ze in een workshop het publiek uit om transitieprojecten te bekijken met een andere bril.
Pianotrap
Yves De Weerdt triggerde het publiek met een real game rond stadsontwikkeling en participatie. De socioloog aan VITO riep op om met andere ogen te kijken naar bestaande gebouwen. “Hoe kunnen we de ruimtes die we nu niet gebruiken toch actief inzetten?” Als voorbeeld van creatieve oplossing waarin burgers het voortouw nemen, refereerde hij aan de atletiekpiste op het dak van een school in China.
Even inspirerend en ludiek was het betoog van Sylvan Steenhuis. De Nederlandse kunstenaar is drijvende kracht achter de PlayfulRevolution, de beweging die streeft naar speelsheid in de openbare ruimte. “Elke mens is een speelse mens. Een publieke plek is de aangewezen ruimte om elkaar te ontmoeten. Precies op die plaats trekken we een soort van bubbel op rond ons.
De PlayfulRevolution wil die bubbel doorprikken. Een speelse interventie leidt tot verandering.” Het levende bewijs daarvan is volgens Steenhuis de trap in een metrostation die omgetoverd werd tot een echte pianotrap. “60% meer mensen nemen nu die trap in plaats van de roltrap ernaast. Met minder energieverbruik tot gevolg. Vrije publieke ruimte met ruimte om te spelen, werkt. Ruimtelijke ontordening leidt tot meer ruimte om duurzame burgerinitiatieven te laten plaatsvinden.”
Een andere eyeopener was het betoog van Koen Trappeniers, directeur van Het Grote Plein, de organisatie die cursussen voor volwassenen met een verstandelijke handicap organiseert. “We zijn hard zorg voor de mensen aan het organiseren. Maar zijn we ook werkelijk bezig met het welzijn?” Een gevoelig nadenkertje.
In grootsteden wordt al langer geëxperimenteerd met transitieprojecten. “Het is onze rol om die te vertalen naar de landelijke context”, zegt Jef Van Eyck van Vormingplus Kempen. Burgerbeweging De Koep in Turnhout, Campina Energie, TransLab K, … Een voor een projecten die aantonen dat de Kempen een groot potentieel aan burgerinitiatieven, transitieprojecten telt.
Stenen en tegenstroom
Inspiratie gaat vaak hand in hand met een flinke dosis humor. Niet alleen de sprekers spekten hun toespraak met een luchtige noot. Ook comédienne Veerle Malschaert charmeerde de zaal met haar performance als ecodiva. Dolle grappen over consuminderen, tweedehandspartners en Masai die knutselen met … jawel, kaka, en dus ecologisch keigoe bezig zijn. Zo hard als het publiek grinnikte bij de humor van Malschaert, zo groot is het animo van de initiatiefnemers. “Of de transitiebeweging idealistisch is? Larie. Met kleinschalige projecten verleg je steentjes in de rivier, en dus ook de stroming ervan. Maar dan is het kwestie van de steentjes beter te leggen. Kleine dingen veranderen de wereld niet, maar misschien wel de manier van denken?”
Vage verzinsels
“Nooit ondernam ik iets concreet. Na vandaag misschien dan toch wel. Ik heb er alleszins veel goesting in gekregen.”
Zijn de organisatoren van de inspiratiedag geslaagd in hun opzet om transitieprojecten dichter bij de mensen te brengen? Het enthousiasme en de verwondering van het publiek verraadt van wel. “Ik was nieuwsgierig naar TransLab K”, reageert Peggy Meeuwssen uit Kasterlee. “Ik speel al een tijdje met het idee om iets met de tuin te doen. Het bleef altijd bij vage verzinsels. Nooit ondernam ik iets concreet. Na vandaag misschien dan toch wel. Ik heb er alleszins veel goesting in gekregen.”
Ook Mieke Peeters en haar dochter Nele uit Tielen keerden met nieuwe ideeën terug naar huis. Zij waren vooral geboeid door het welzijnsverhaal van Koen Trappeniers. “Nele heeft een licht motorische en licht mentale handicap”, vertelt Mieke. “Voor mensen zoals Nele wordt er veel geregeld, maar er wordt niet altijd naar hen geluisterd. Het doet deugd dat iemand zoals Koen (Trappeniers, nvdr.) effectief aan haar vraagt wat ze vindt. Alleen daarom al vinden we het betoog van Koen Trappeniers zeer interessant. Ook het project Samenhuizen spreekt me aan. Ik ben alleenstaande en op zoek naar een oplossing om op een of andere manier een huis te delen als ik straks met pensioen ga.”
Stof tot … doen
Duurzame Kempen. De aanwezigen waren effectief part of the game. Ze gingen ’s avonds naar huis met een rugzak vol praktijkvoorbeelden en stof tot ‘doen’. En Toon Dupré? Die was de held van de dag. De man keerde huiswaarts met een herstelde vlakschuurmachine. “Ik ging een kijkje nemen in het Repair Café en binnen de kortste keren was ik mee aan het knutselen”, glimlacht bezoeker Jef Schauwaers. “We hebben de schuurmachine opnieuw op gang gebracht. Toon was content.”